#اخلاقی_تربیتی ویژگی های مشاور از دیدگاه اسلام(1)

الف) بایدها
1. عاقل و خردمند: یعنی کسی که جنبه های مختلف مسأله را می بیند، زود اظهار نظر نمی کند، جامع نگر است، سطحی نیست و مسائل را عمیق می بیند.
2. حلیم و بردبار: به محض اینکه حرفی زد که با چارچوب ارزشی ما تفاوت دارد ـ نه اینکه مخالف باشد ـ زود پاسخ ندهد، و موضع نگیرد. مشاور کسی است که بتواند قدرت و ظرفیت تحمل شنیدن حرفهای مراجع را داشته باشد.
3. خداترس و متدین: مراجع حرفهای خصوصی اش را به شما می زند. چه بسا مسائل خصوصی دیگری باشد و چه بسا پرده دری درباره خودش باشد. مشاور اگر فرد خداترسی نباشد، می تواند از این حرفها علیه او استفاده کند، یا می تواند این حرفها را بگیرد و یک برچسبی به او بزند. تمام اینها با متدین بودن منافات دارد.
4. خیرخواه و مهربان: دلسوز باشد، یعنی اینطور نباشد که در صدد باشد که مچ او را بگیرد، نه! به دنبال این باشد که ببیند این یک آدمی است که الان درمانده است، مشکل دارد، به من پناه آورده است، کمکش کند، خیرخواه او باشد و راه خیر را به او نشان دهد. دلسوز او باشد، مهربان باشد و با محبت کردن راه صحیح را به او نشان دهد.
5. باتقوا و مخالف هوای نفس: گاهی انسان خوشش بیاید که مراجع خیلی حرفهایی که چه بسا ربطی هم به بحث ندارد را بزند. اینها مسائل جزئی است که بین او و خدا و کس دیگری هم مطلع نمی شود. انسان باتقوا، می گوید: خب، تا همین حد کافی است… باتقوا بودن، باعث می شود نگاهی که به مراجع دارد، نگاه سالمی باشد. برای مثال ممکن است آقایی مشاور باشد و مراجع، خانم باشد. انسان باتقوا، مسائل را در برخوردها رعایت می کند، حریم را نگه می دارد.
6. البته با توجه به آموزه هایی که از دین استخراج می شود و نیز تجارب علمی، توصیه مان این است که حتی الامکان سعی شود که مشاور و مراجع، همجنس باشند. در داخل و خارج کشور، تحقیق های خوبی راجع به این موضوع شده است. بعضی از اساتید روان شناسان ما، به جدّ این را به ما توصیه می کردند. با اینکه دید اسلامی هم نداشتند، اما می گفتند که دلیل آن این است که راحت تر می تواند حرفهایش را بزند. یعنی از نظر روانشناسی، وقتی که مشاور غیرهمجنس باشد، انتقال صورت می گیرد. یعنی احساسات مراجع، مثلا به جای مردی که به او علاقه داشته، به راحتی به مشاور منتقل می شود و همین مانع کار مشاور می شود. ولی به هر حال، حتی اگر مراجع همجنس هم باشد، این باتقوا بودن باید باشد.
7. امین و مورد اعتماد: مراجع باید احساس کند که می تواند به این فرد اعتماد کند. به دلیل اینکه با گذشت زمان که شروع به حرف زدن کرد، کم کم جا باز می شود که حرفهای خصوصی ترش را بزند. وقتی حرفهای خصوصی ترش را می زند که احساس کند مشاور مورد اعتماد است. البته در قسمت¬های بعد روشن می کنیم که چگونه این احساس را در مراجع بوجود بیاوریم.
8. با تجربه: باید سعی کنیم با کارهای عملی، مطالعه در کارهای دیگران و… تجربه خودمان را بالا ببریم. تجربه خیلی مؤثر است.
9. فرزانه و آزادمنش: بحث مشاوره، به مقداری آزاد منشی نیاز دارد. نگاهی که به مسائل دارد اگر نگاه بسته ای باشد، نمی تواند راه حل¬های متعدد را در نظر بگیرد.
10. دارای سعه صدر و بلند همت: یعنی هم شرح صدر داشته باشد و دریادل باشد و هم بلندهمت باشد، یعنی یک مقدار آینده مسائل را ببیند که روی آینده او چگونه می تواند تأثیر بگذارد. حال او را نگاه نکند که مثلاً با چه قیافه ای و با صورت آرایش کرده، با لباس تنگ یا با حجاب نامناسب، یا مثلاً آقایی صورتش را به طرز خاصی زده یا شلوار لی می پوشد یا … به اینها نگاه نکند. به پشت وجود این شخص نگاه کند، پس زمینه ها را ببیند که بتواند از دل این شخص، یک انسان و یک گوهری را استخراج کند.
11. بصیر و دانا: تا خود ما بصیرت کافی نداشته باشیم، نمی توانیم ابعاد مشکل را خوب بفهمیم.
12. شجاع و دارای صراحت لهجه: مشاور نباید آدم محافظه کاری باشد. سعه صدر سر جای خودش، اما اگر شما به این نتیجه رسیدید که الآن باید این نکته را بگویید اینجا باید شجاعتش را داشته باشید. صراحت لهجه داشته باشید. باید به او بگویید. نگویید ممکن است ناراحت بشود؛ نه! باید بگویید. البته باید کارشناسی خوبی بکنید که به موقع بگویید. گاهی از مواقع باید این تیر را الان بزنید. الآن شلیک بکنید. اگر لازم است، گاهی باید شوک در او ایجاد کنید. ولی اینها بسته به تجربه و مطالعات شماست. اگر به موقع این کار را انجام بدهید، از شما رانده نمی شود.
13. محتاط و دوراندیش: مشاور در عین حال که باید شجاع و دارای صراحت لهجه باشد، باید محتاط و دوراندیش هم باشد. محتاط در اینجا به معنای محافظه کاری نیست؛ بلکه به معنای دوراندیش است.
14. صادق و عادل: یکی از نکاتی که در آینده خواهیم گفت و یکی از فنونی که در ارتباط غیرکلامی خودش را نشان می دهد، صداقت است. اگر می بینید که شرایط این را ندارد که حرفی را به او بگویید، بگذارید، بگویید من بعداً با شما صحبت می کنم، یک مقداری فرصت به او بدهید، اما به او دروغ نگویید. این خیلی زود خودش را نشان می دهد و اعتماد او از شما بریده می شود.
15. آگاه از معالم دین و شرایط زمان: که این دو ویژگی، در کنار هم مهم است. گاهی برخی مشاوران ممکن است توصیه هایی کنند که خدای ناکرده مخالف دین باشد. ما باید از معالم دین، از مسائل اصلی دین آگاهی داشته باشیم. گاهی مشکلاتی پیش می آید که احساس می کنید اگر الآن به دانشجو پاسخ بدهید، ممکن است او را به خطا ببرید اشکالی ندارد، به او بگویید من روی این مسأله باید بیشتر فکر کنم. بروید مطالعه کنید، با بعضی از بزرگان مشورت کنید، بعد به او پاسخ بدهید. حضرت آیت الله مصباح می فرمود که بیشترین جوابی که از مرحوم علامه طباطبایی می شنیدیم، این بود: نمی دانم! اشکالی ندارد، این بیشتر تأثیر می کند. ممکن است در آن لحظه فکر کنید که ناراحت شد، اما بعد برمی گردد. می گوید این استادی است که بی خود جواب سربالا به من نمی دهد.
آگاه به معال